Po drugiej wojnie światowej w okresie odbudowy kraju po zniszczeniach i rozwijającego się przemysłu potrzeba było wielu samochodów ciężarowych, których brakowało. Pojazdy wyprodukowane przed 1939 rokiem zostały zarekwirowane przez polskie wojsko, następnie Niemców, a te, które przetrwały trafiły w ręce Armii Czerwonej. Dysponowano jedynie niewielką ilością ciężarówek z demobilu i tak zwanych zdobycznych, czyli niemieckich ciężarówek, używanych przez nazistów, chociażby Opel Blitz, które były mocno wyeksploatowane i brakowało do nich części zamiennych. Dlatego skonstruowanie nowych samochodów ciężarowych stało się priorytetem w pierwszych latach PRL. Duże doświadczenia przedwojenne w budowie ciężkich pojazdów spowodowały, że polscy inżynierowie: Jan Werner, Jerzy Werner, Mieczysław Dębiński już w 1946 roku rozpoczęli prace nad Starem. Podstawowe założenia zostały jasno określone. Miał to być samochód o ładowności do 3,5 tony, maksymalnym rozstawie osi 3 m i mocy silnika ok. 85 KM. Finalny produkt oznaczony symbolem 20, ujrzał światło dzienne w 1948 roku. Nowo skonstruowany pojazd zaczęto produkować w utworzonym przedsiębiorstwie państwowym w Starachowicach, które bazowało na powołanym w 1920 roku Zakładzie Mechanicznym, produkującym w okresie międzywojennym armaty oraz ramy do samochodów wytwarzanych przez Lilpop, Rau i Loewenstein w Warszawie.
Star 20 został przyjęty z ogromnym entuzjazmem. Był pierwszym produkowanym po wojnie polskim samochodem, a poza tym jego konstrukcja pozbawiona była większych wad. Model 20 wytwarzano do 1957 roku, w sumie powstało ich ok. 50 000 sztuk. Zastąpiono go modelem 21, w którym zwiększono ładowność do 4 ton, wprowadzono pięcioprzekładniową skrzynię biegów, a w przednim zawieszeniu zastosowano amortyzatory hydrauliczne. W 1959 roku do produkcji trafił Star 25, który otrzymał nowocześniejszy silnik gaźnikowy S-472 o mocy 95 KM oraz zmodernizowane nadwozie i usprawniony układ hamulcowy. Nowością były elektryczne kierunkowskazy migowe, które zastąpiły dotychczasowe wskaźniki ramieniowe. Od 1958 roku w celu poprawy ekonomii podróży, zaczęto pracować nad silnikiem wysokoprężnym, który wdrożono do produkcji w 1962 roku. Nową jednostkę oznaczoną jako S-53 o pojemności 5650 cm i mocy 100 KM zamontowano w Starze oznaczonym symbolem 27. Była to w zasadzie jedyna różnica między wcześniejszym modelem 25 a nowym 27. Produkowano je równocześnie do 1968 roku. Wówczas do produkcji wdrożono Stara 28 z silnikiem diesla i Stara 29 z jednostką benzynową. Pojazdy te wyposażono w kabinę nowego typu, której drzwi nie otwierały się już „pod wiatr”. Poza tym zwiększono ładowność ciężarówek do ponad 5 ton.
W 1976 roku na linię produkcyjną trafił Star 200, w którym zwiększono ładowność do 6 ton. Zastosowano też nowy silnik wysokoprężny S-359 o pojemności 6840 cm i mocy 150 KM. Stara 200 produkowano z licznymi modyfikacjami do 1994 roku.
Na jego podstawie wprowadzono do produkcji wersję o symbolu 244, mającą napęd na obydwie osie. Pojazd przeznaczony był do pracy w trudnym terenie, użytkowany najczęściej w rolnictwie, leśnictwie i budownictwie. Zakład w Starachowicach produkował ciężarówki typowo terenowe. Pierwsze badania prowadzono już w latach 50. gdy na bazie Stara 20 wykonano prototypy o napędzie na cztery lub sześć kół. Stary 44 i 66 przeszły testy drogowe lecz do produkcji w 1958 roku wdrożono jedynie model 66 z napędem na trzy osie. W 1965 roku dokonano istotnych zmian. Powstały wówczas Star 660 M1, który miał zmodyfikowany układ hamulcowy, do wyposażenia dodano 6 tonową wyciągarkę. Wersję późniejszą M2 przystosowano do pokonywania brodów o głębokości 1,8 m. Star 660 był napędzany zarówno benzynowym silnikiem gaźnikowym o mocy 105 KM jak również jednostkami wysokoprężnymi o mocach 105 i 150 KM. Był on skierowany przede wszystkim dla wojska, ale na jego podwoziu skonstruowano papamobile, którym podróżował papież Jan Paweł II podczas pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979 roku. Samochód powstał z inicjatywy papieża, który zażyczył sobie podróżować po kraju całkowicie polskim pojazdem. Po powrocie papieża do Rzymu, papamobile zgodnie z poleceniem władz rozebrano. Produkcję modelu 660 zakończono w 1983 roku.
Od 1973 roku wprowadzono do produkcji następcę Stara 660, oznaczonego jako 266. Jest to samochód, który uważany jest za najlepszą starachowicką konstrukcję. Pod maską zamontowano silnik wysokoprężny o mocy 150 KM. W środku kierowcy doceniali mocno zmodyfikowaną, o wiele bardziej komfortową kabinę oraz zsynchronizowaną pięciobiegową skrzynię z dwubiegowym reduktorem, co w praktyce dawało aż 10 przełożeń skrzyni biegów. O przemyślanej i poprawnej konstrukcji świadczy fakt ukończenia przez Stara 266 niezwykle wymagającego rajdu Paryż- Dakar w 1979 roku. Produkcję tego modelu z niewielkimi modyfikacjami kontynuowano do 2000 roku.
Początek lat 90. to stopniowy koniec starachowickiej fabryki. Powstała wówczas spółka przechodziła do kolejnych właścicieli. W 1999 roku Star trafił w ręce niemieckiego koncernu MAN. Produkcję ciężarówek stopniowo ograniczano do 2006 roku. Wówczas zakład zaczął wytwarzać podzespoły dla ciężarówek i autobusów niemieckiej marki. Definitywnym końcem było usunięcie w 2009 roku z nazwy przedsiębiorstwa marki Star.
Michał Świercz
Przy opracowaniu artykułu korzystałem z publikacji autorstwa Adama Zakrzewskiego, Auto-moto PRL. Władcy dróg i poboczy, Warszawa 2012.
W artykule wykorzystałem zdjęcia z prywatnej kolekcji Pani Idy Wojnarowskiej.
